Bert Fijn van Draat (1918-1945), verzetsheld

Gijsbert (‘Bert’) Fijn van Draat (XI sss) werd op 8 augustus 1918 te Groningen geboren. Hij overleed op 19 mei 1945 in een Engels militair hospitaal in Büdelsdorf (Sleeswijk-Holstein, Duitsland) aan de gevolgen van ontberingen in nazi-Duitse gevangenschap, waartoe hij was veroordeeld voor medewerking aan het illegale blad ‘Je Maintiendrai’. Bert was een moedig mens die het tot zijn taak rekende via dat blad zijn Nederlandse medeburgers te informeren over nazi-misdaden en over het gedachtegoed voor een na de oorlog te vormen ontzuilde samenleving in Nederland, ondanks de grote persoonlijke risico’s die hieraan verbonden waren. Het is passend om in dit Fijn van Draat Magazine 2018 in zijn 100^e geboortejaar Bert te gedenken als een moedig, trouw en standvastig verzetsheld.

Bert Fijn van Draat was de zoon van Gijsbert Albertus Benjamin Fijn van Draat (X fff, 1887-1940, KNO-arts) en Gerardine Josephina van Zijll de Jong.  Bert werd op 8 augustus 1918 te Groningen geboren en het gezinnetje verhuisde al spoedig naar het statige huis op het adres Nahuysplein 6 te Zwolle, waar Berts zuster Angelina in 1925 werd geboren.

Bert ging naar het gymnasium in Zwolle en was daar nog op school toen hij in oktober 1938 voor zijn dienstplicht moest opkomen. Daarom verzocht – en kreeg –  hij uitstel van ‘eerste oefening’ van 15 maanden. Na het behalen van zijn gymnasiumdiploma schreef hij zich als student in aan de Landbouwhogeschool te Wageningen. Op maandag 28 augustus gaf de Nederlandse regering het bevel voor algemene mobilisatie i.v.m. extreme dreiging van oorlog van Duitsland tegen Polen, die op 1 september ook echt begon. Bert Fijn van Draat moest daarom onmiddellijk in werkelijke dienst opkomen bij het 4^e Regiment Huzaren. Op 7 februari 1940 werd hij bij het Depot Cavalerie geplaatst op de School Reserve Officieren Cavalerie (S.R.O.C). en in maart 1940 werd hij aangesteld tot dienstplichtig korporaal. Niet bekend is of hij in de meidagen van 1940 daadwerkelijk heeft deelgenomen aan de strijd tegen het Duitse leger, dat op 10 mei 1940 Nederland (en ook België, Luxemburg en Frankrijk) was binnengevallen; op 25 mei wordt hem groot verlof verleend.  Bert hervatte zijn studie in Wageningen, maar vertrok in september 1941 uit die plaats en vestigde zich in Utrecht.

Daar kwam hij in contact met mensen van de illegale krant ‘Je Maintiendrai’ (JM). Dit was een van de grootste illegale of  beter gezegd: ondergrondse kranten. De bestaande Nederlandse kranten hadden na de capitulatie in mei 1940 een loyaliteitsverklaring moeten tekenen, inhoudend dat de Duitse bezetter zou bepalen wat en hoe zij in hun krant zouden schrijven. Hiermee liepen zij dus gemuilkorfd aan het lijntje van de bezetter en publiceerden ze alleen – zoals dit nu heet – nepnieuws. Om de Nederlanders het werkelijke nieuws te berichten, de ware aard van het nazi-regime aan de kaak te stellen en de geestelijke weerbaarheid van ons volk jegens de bezetter te versterken, gingen verschillende groepen niet door de Duitsers erkende en daarmee streng verboden bladen publiceren, aanvankelijke in kleine gestencilde oplagen en later in grotere gedrukte uitgaven, zoals De Waarheid, Het Parool, Vrij Nederland, Trouw en Je Maintiendrai. (JM) , dat anders dan de eerste vier niet gelieerd was aan een van de vooroorlogse ‘zuilen’. JM was aanvankelijk vooral gericht op de actualiteit en nieuwsfeiten en minder op politieke vraagstukken, maar ging later in de oorlog ook plannen voor de naoorlogse maatschappij aan de orde stellen. JM verscheen tweemaal per maand bij een landelijke verspreiding van uiteindelijk 40.000 exemplaren, die in Leeuwarden werden gedrukt. De krant in het grootste geheim te redigeren, te drukken en vooral te verspreiden was een immense en bovenal gevaarlijke taak. Op medewerking aan de ondergrondse pers stonden zeer strenge straffen – tot de doodstraf toe.

Bert meldde zich spontaan aan voor medewerking bij het in begin 1943 door fusie van twee andere bladen gevormde ‘Je Maintiendrai’ en kreeg er aanvankelijk taken in de provincie Zuid Holland. Hij bleek een kundige, betrouwbare en enthousiaste medewerker met grote inzet; in de zomer 1943 kreeg hij met twee andere Utrechtse studenten de leiding van het landelijke verspreidingsapparaat. Maar op 1 juni 1944 sloeg voor Bert het noodlot toe: bij een treincontrole werd bij hem een cliché voor de nieuwe kop van ‘Je Maintiendrai’ ontdekt  ¹ en werd hij door de Sicherheitspolizei/SD (de politieke recherche van de nazi’s in de bezette landen) gearresteerd.

Bij de verhoren door de SD, die zeker niet zachtzinnig zullen zijn verlopen, heeft Bert geen voor de SD bruikbare informatie losgelaten, want in de eerste twee maanden daarop zijn geen andere mensen van JM gearresteerd of onderdelen van JM opgerold. Ook hierin bleek hij moedig en standvastig.  Bert werd bij zijn proces veroordeeld tot tuchthuisstraf en hij werd in de Zuchthaus Ziegenhain (Hessen, Duitsland) en vervolgens Zuchthaus Rendsburg (Sleeswijk-Holstein, Duitsland) geplaatst ². Verblijf in deze gevangenissen bestond in die tijd zeker niet uit het in alle rust uitzitten van een gevangenisstraf, maar uit het verrichten van zware en gevaarlijke dwangarbeid in de Duitse oorlogsindustrie, waarbij de gevangenen meedogenloos werden uitgebuit en nauwelijks te eten, tijd voor slaap of de nodige medische zorg kregen. Dit was ongetwijfeld een periode van grote beproeving voor Bert Fijn van Draat, die tevens heeft moeten ervaren dat zijn lichamelijke weerstand gaandeweg werd gesloopt. Na de capitulatie van de nazi-Duitse strijdkrachten op 8 mei 1945 werd hij met een ernstige ziekte in een Brits militair veldhospitaal in Büdelsdorf (op ca 2 km afstand van Zuchthaus Rendsburg) opgenomen, waar hij op 19 mei 1945 aan deze ziekte overleed. Bert heeft dus de overwinning van de Geallieerden en de ineenstorting van het nazi-bewind nog wel mogen meemaken.  Het bericht van zijn overlijden bereikte door de chaotische omstandigheden van vlak na de oorlog pas na weken zijn familie en vrienden. Hun reacties daarop blijken uit de hierna afgedrukte overlijdensadvertentie van de familie en een ‘In Memoriam’ van zijn verzetsvrienden in zijn eigen krant ‘Je Maintiendrai’ (uitgave van juli 1945)

Een herdenkingsartikel in de Almanak 1946 van het Wageningsch Studentencorps :

‘In Memoriam’ uit Almanak 1946 van het Wageningsch Studentencorps

Bert, als vriend namens je vrienden herdenk ik je hier. Je persoonlijkheid, je vast en sterk karakter, de zonnigheid waarmee je , zoolang we je als trouw vriend kennen, iederen dag begon en eindigde, in den goeden tijd, maar juist ook in de jaren dat ons land werd verdrukt en ons leven geknecht; dit alles maakt dat je voor ons onvergetelijk bent geworden. Het verantwoordelijkheidsgevoel tegenover je Moeder, zusje, verloofde en de vrienden , waarmee je samenwerkte, deed je je leven wagen op een wijze zooals alleen een groot mensch dat kan. Het vechten voor een ieders recht op vrijheid heeft jou je eigen vrijheid en nu ook je leven gekost.  Een leven, een belofte, Bert, voor dit alles zijn we je dankbaar!

De naam van Bert Fijn van Draat leeft tot de dag van heden voort in:

• Het Neerlandsch Verzetsmonument (neerlandschverzetsmonument.nl)
• De Erelijst van Gevallenen 1940-1945 in de Tweede Kamer (erelijst.nl)
• Het boekwerk ‘De Ondergrondse Pers’

Het Register van de Oorlogsgraven Stichting (https//oorlogsgravenstichting.nl), met verwijzing naar steen op de begraafplaats te Wapenveld

Het Register van Verzet Wageningen (wageningen1940-1945.nl) en de gedenksteen van gevallenen in de aula van de Landbouw Hogeschool/ Universiteit Wageningen

Henk Fijn van Draat (uit Hilversum), aug. 2018

1. Lydia Winkel:’De Ondergrondse Pers’, 3^e druk 1989, blz. 125
2. Archief NIOD nr. 214 – 350 Personalsakten uit tuchthuizen (Fijnvandraat, Gijsbert)